Pipo Kök Kalitesi Nedir ve Nasıl Okunur?
- ThePiperBadik
- 9 saat önce
- 7 dakikada okunur
Merhaba dostlar,
bu yazıda asıl adı erica arborea olan, briar olarak adlandırılan ve 1850’den itibaren sıklıkla pipo yapımında kullanılan ağaç ve kökünden ve bu kökü kalite anlamında nasıl okuyabileceğimizden bahsederken "kalite" dediğimiz şeyi neye göre belirlediğimizden bahsedeceğiz.
Pipo Kök Kalitesi - Briar Nedir?
Öncelikle erica arborea, Fundagiller (Ericaceae) familyasına ait, halk arasında Ağaç Fundası veya genellikle Briar (gül kökü) olarak bilinen bir çiçekli bitki türüdür.
Akdeniz Havzası'na, Doğu Afrika'ya (Etiyopya, Kenya, Tanzanya) ve Batı Asya'daki bazı bölgelere özgü olan, yaprak dökmeyen, çok yıllık, odunsu bir çalı veya küçük ağaçtır. Genellikle 1 ila 7,5 metre arasında büyüyebilir.
İğne benzeri küçük, koyu yeşil yapraklara ve Mart-Temmuz ayları arasında açan hoş kokulu, beyaz veya soluk pembe renkte çan biçimli çiçeklere sahiptir.
Pipo Malzemesi: Bitkinin kök yumrusu (burl), olağanüstü sertliği, ısıya ve yanmaya karşı yüksek direnci, yüksek yoğunluğu ve nemi emme yeteneği sayesinde dünyadaki en kaliteli pipoların yapımında kullanılır. Bu kök yumrusu, özellikle pipo yapımında Briar olarak adlandırılır.
Briar’ın Pipo Yapımında Kullanılmaya Başlanması
Erica arborea'nın kök yumrusu, pipo yapımında esas olarak 19. yüzyılın ortalarından itibaren kullanılmaya başlanmıştır.
Neden Tercih Edildi?
O döneme kadar yaygın olarak kullanılan porselen, kil veya meerschaum (lületaşı) gibi malzemelere kıyasla Briar, daha dayanıklı, daha hafif ve tütün dumanındaki nemi ve yağları emebilen bir yapıya sahipti. Bu özellikler, Funda kökünü (Briar) hızlı bir şekilde pipo yapımının baskın ve tercih edilen malzemesi haline getirmiştir.
Dolayısıyla, Erica arborea (Briar), modern pipo yapımının doğuşuyla eş zamanlı olarak, 19. yüzyılın ortalarından itibaren standart bir malzeme olarak kabul görmüştür.
Piponun Köke Oturtulması
Öncelikle ilk dikkat edeceğimiz şey piponun briar kökünün hangi kısmından yapıldığını anlamaktır. İdeal olan, sağdaki görselde de görülen, "plato" kısımların kullanılmasıdır. 3-4 numaralı bölümler pipo yapımında kullanılmaması gereken bölgeler olduğu gibi, 2 numaralı bölge düşük sınıf pipoların yapımında sıklıkla kullanılır.
Bir plato bölümünü ele aldığımızda üç boyutlu olarak pipo pek çok şekilde oyulabilir. Yine, ideal olan, plato bölgesinin dış kısmı (tırtıklı ve kökün beslendiği en dış kısım) piponun hazne altına denk gelecek şekilde kesilmesidir. Böyle bir kesimde piponun hazne ağzı, hazne altı, şank altı ve üstü kuş gözleri ile bezenirken çevresi grainler ile süslenir. Piponun anatomisini öğrenmek için "Pipo Anatomisi ve Pipo Modelleri" yazımıza göz atabilirsiniz.
Bunun haricinde bir pipo pek çok şekilde köke oturtulabilir. Önemli olan simetrik olması ve herhangi bir kum çukuru (pit) bulunmamasıdır. En ideal şekilde, plato dış kısmın hazne altına geldiği pipoların hazne dibinde nem emme kapasitesi kök toprak altında iken tüm besini bu bölgeden emdiği için %15'e kadar daha fazla olacak ve sulanma ihtimali azalacaktır.
Pitler içim adına eğer piponun dış kısmında sadece görsel bir kusur oluşturuyorsa (derinleşip hazne içine ulaşmamışsa) içim adına hiçbir sorun teşkil etmese de pipo kök kalitesi açısından istemediğimiz bir durumdur.
Pipo Kök Kalitesini Nasıl Okuruz?
Pipo kök kalitesinin rahat okunabilmesi için piponun smooth ya da sandblasted (kumlama) olması; yani rustik (gravür aleti ile dokulandırma) olmaması gerekiyor.
Smooth yani herhangi bir yüzey işlemi uygulanmamış bir pipoda dikkatinizi çekecek olan ilk şey çizgiler olacaktır. Bunlara "grain" denir.
Dikey olabilecekleri gibi yatay da olabilirler. Kesintisiz, düz ve sıkı bir şekilde ilerlemeleri gerekir. Eğer düz ilerlemesi gereken bir yerde bir kum çukuru (pit) varsa bu bir grain kaçağıdır ve bunu kusur olarak kabul ederiz. Kusurlu kökler çoğunlukla sandblasting (kumlama) ya da rustik işlemden geçirilerek 2. sınıf pipolar olarak üretilse de çok kaliteli kökler de kumlanabilmekte ve rustik işlemden geçirilmektedir. Yine pit bulunan pek çok piponun kökün doğallığına vurgu yapılarak herhangi bir işlemden geçirilmediğini ve smooth bırakıldığını da görebiliriz.
Pipo kök kalitesini doğru okuyabilmemiz için piponun köke nasıl oturtulduğunu anlamamız ve kök dokusunun görülebilir olması gerekir. Pipo kök kalitesini okurken bizim için en önemli verilerden biri ise sadece gövde kısmının (ağızlık hariç) ağırlığıdır. Bu ağırlık bize briar yoğunluğu hakkında bilgi verecektir.
4 cm hazne derinliği, 2 cm hazne çapı olan, ortalama boyutlarda bir pipo gövdesinin ağızlık hariç gövde ağırlığı 30-35 gram ile 40-45 gram aralığında olmalıdır (+- 3 gram). Bu, dengeli bir gözenek ve yoğunluk oranı anlamına gelir. Daha hafif pipolarda ısınma problemi olabileceği gibi daha ağır pipolarda sulanma problemleri yaşanabilir. Bu, sadece bir olasılıktır, ihtimal artar. "Daha hafif pipolar ısınır, daha ağır pipolar sulanır" gibi kesin bir yargıya varamayız.
Kumlama işleminden geçmiş pipoların kök kalitesini okurken başka bir avantaja sahibizdir. Bu pipolarda grain yapısı nadir olarak belli olsa da kumlama işlemi piponun yaş çizgilerini belirginleştiren bir uygulamadır.
Bu pipolarda üstün kalitenin en belirgin göstergesi "ring grain" adı verilen, hazne çevresi boyunca yuvarlak şekilde ilerleyen ve tamamlanan yaş çizgileridir. Bunlar, normal grain görüntüsünden farklı olarak kökün aldığı her bir yaşta belirginleşen katmanlardır. Normal grainler asıl olarak beslenme yolları iken sandblasted pipolardaki yatay çizgilerin her biri bir yaşı temsil eder. Kumlanmış pipolarda ve bazı smooth pipolarda da sayabileceğiniz bu yatay çizgiler briarın toprak altında geçirdiği en az süreyi temsil eder. Örneğin, 6. görseldeki Stanwell 2012 yıl piposunda sayılabilen 9-13 arası yaş çizgisi bu piponun yapıldığı kökün "en az 9-13 yaşında" olduğunu gösterir.
Tam bu noktada bu bilginin "karmaşık" ve "doğrulanabilir" olmadığını belirtmek gerekir. Bir diğer görüş bu çizgilerin yaş çizgisi değil, yaşlılığı, kökün olgunluğunu belirten çizgiler olduğunu kabul eder. Sevgili Fatih Öden'in örneğiyle; "bir insanın suratındaki çizgilerden yaşını bilemezsiniz ama yaşlı olduğunu anlarsınız." Her iki görüş de temelde bu çizgilerin kullanılan kökün olgunluğu hakkında bilgi verdiğini ve düzenli, sık ve kesintisiz olmasının yüksek kök kalitesine işaret ettiğini savunur.
Pipo kök kalitesini anlamak için yapabileceğimiz başkaca şeyler eğer hazne içi karbon tabakası ile sıvanmamışsa ağacın hazne içinde nasıl göründüğünü gözlemlemek olacaktır. Dikey grainlerin hazne içinde de belirgin olması üstün kalitenin göstergelerinden biridir. Sık görülmez, üst kalite pipolarda özellikle aranmaz ancak yine de kontrol edilir.
Bir kökü yatay olarak kestiğimizde yaklaşık olarak soldaki görüntüye kavuşuruz. Kaba kısım olarak adlandırdığım bölüm ucuz ve en çok pipo yapılan, markalar tarafından sıklıkla kullanılan bölümken plato bölgesi genellikle usta pipolarında, üst seviye pipolarda kullanılan bölümdür. Yumru, pipo yapmaya uygun olmayan ve pipo yapılmaması gereken bir bölüm olsa da alt sınıf pipoların hazne altı ya da bir kısmının bu bölüm dahil edilerek ebauchon + yumru kullanılarak yapıldığını görmekteyiz.
Pipoya baktığınızda hazne altı ya da bir yanağın veya bir bölümün grainden koptuğunu, kısmen hareketsiz olduğunu, kuş gözü ya da grain barındırmadığını görüyorsanız platonun bir kısmı ama çoğunlukla kaba kısımdan yapıldığını; eğer herhangi bir grain görmüyor, tamamen hareketsiz, kuş gözü ya da grain barındırmıyor ise yumru + ebauchon bölgesinden, plato kısım kullanılmadan yapıldığını düşünmenizde bir sorun yoktur. Ancak fikirlerinizi kendinize saklamamanız ve satıcılarla paylaşmanız bir sorun yaratabilir :)
Eğer toparlarsak pipo kök kalitesini okurken şöyle bir sıralama yapabilirsiniz;
Pipo köke nasıl oturtulmuş? Düzgün ve simetrik mi?
Grain sıklığı nasıl? Sık mı, arası açık mı, grain kaçağı ya da pit var mı?
Ağızlık hariç ağırlık ve gövdenin boyutu dengeli mi?
Yaş çizgileri belirgin mi?
Grainler hazne içinde görünüyor mu?
Kumlama yapılmışsa yaş çizgileri çepeçevre dönüyor mu? Kumlama işçiliği nasıl?
Pipo Kök Kalitesi ve Kumlama (Sandblasted) Pipolar
Kumlama yapılmış pipoların kumlama işçiliğini anlayabilmek başka bir bakış açısı isteyecektir. Kumlama işleminden geçirilmiş pipoların sıklıkla tercih edilmesinin ana sebebi üç boyutlu ve derinlikli bir görünüme sahip olurken kök kalitesini okuyabileceğimiz detayları da hala görünür kılmasıdır.
Kumlama yapılmış pipolarda kök kalitesini okurken daha hafif kumlamalarda grainler hala görünebilirken, çoğunlukla kaybolmuş olur. Bunun yerine ilk olarak yaş çizgilerinin düzeninle, çepeçevre uzanıp uzanmadığına ve yaş çizgilerinin haricinde, daha fazla girinti oluşmuş yumuşak bölümlerin pipo çevresinde aynı ölçüde derinliğe sahip olup olmadığına bakarız. Derin olmayan yüzeysel kum çukurları kumlama işlemi işe kaybolurken derinleşmiş ve istenmeyen kum çukurları kumlama ile de kamufle edilemeyeceğinden kumlama yapılmış pipolarda görülebilen kum çukurları genellikle en istenmeyen kum çukurlarıdır.
Derin Kumlama: Kaliteli kumlama daha yumuşak kısımları derinlemesine oyarak, daha yoğun ve sert olan çizgileri yüzeyde belirgin bir şekilde üç boyutlu ve dokulu bırakır. Bu derinlik, ışığın farklı açılardan vurmasıyla piponun sürekli farklı görünmesini sağlar.
Sığ ve Düz Görünüm: Kalitesiz veya aceleyle yapılmış kumlama sığdır. Odunun damar yapısını yeterince ortaya çıkaramaz ve yüzey daha çok basit bir pürüzlülük/matlık etkisi yaratır.
Net ve Keskin Çizgiler: İyi bir kumlama, desenlerin keskin ve net bir şekilde tanımlanmasını sağlar.
Tutarlı Doku: Kumlama dokusunun piponun tüm yüzeyinde (kase kenarından sapa yakın kısma kadar) tekdüze bir derinlik ve sıklıkta olması gerekir.
Geçiş Bölgeleri: Kumlama işleminin başladığı veya bittiği yerlerde (örneğin kase kenarı, sap/ağızlık bağlantı noktası) ani derinlik değişimleri veya pürüzsüz bölgeler olmamalıdır; geçişler yumuşak ve doğal görünmelidir.
Temiz Kenar: Kumlama işlemi, kase kenarını ve tütün haznesinin iç kısmını pürüzsüz ve temiz bırakmalıdır. Kumlama, tütün haznesinin içini bozmamalıdır.
Hassas Bölgeler: Pipo ağızlığının takıldığı yerdeki (shank) ve hava kanalının girdiği yerdeki delik kenarları, kumlama ile yıpranmamış ve bozulmamış olmalıdır.
Bunların haricinde kumlama işlemi yapılmış pipolarda da genel olarak pipo kök kalitesini okurken baktığımız, yukarıda belirtilen kriterlere bakarız.
Pipo Kök Kalitesi & İçime Etkileri - Fiyatlar ve Notlar
Yukarıdaki tüm bilgiler bir piponun kök kalitesini anlamaya yaradığı gibi ona bir fiyat biçmemiz için de gerekli bilgilerdir. Yine de, çok yüksek kök kalitesine sahip ancak oldukça ucuz pipolar da sıklıkla bulunabilir. Yüksek kök kalitesi her zaman yüksek fiyata işaret etmez ve yüksek fiyatlı pipolar "çoğunlukla" yukarıdaki kriterleri karşılamaz!
İdeal işçiliğe sahip bir piponun kök kalitesi içime tahmin edilenden çok daha az etki eder. Evet, plato dış kısımları hazne altındaysa nem emme kapasitesi "bir tık daha yüksek" kabul edebiliriz ama kötü işçilik her şeyi mahvetmiş olabilir. İşçiliği nasıl okuyabileceğinizi öğrenmek için "Pipo Nasıl Seçilir?" adlı makalemizi okuyabilirsiniz.
En kritik iki sorun olan ısınma ve sulanma için dikkat edilmesi gereken en önemli veri ağızlık hariç gövde ağırlığının gövde büyüklüğü ile dengeli olmasıdır. Bunun haricindeki pek çok şey içime direk etki eden ve ciddi oranda fark edilebilir değişimler yaratan şeyler değildir ve yeterli tecrübeye sahip olmayan kullanıcılar tarafından fark edilmesi neredeyse imkansızdır.
Pipo kök kalitesine önem vermemizin sebebi daha düşük kaliteli kökten imal edilmiş pipolara nazaran eğitim sürecini kısaltmaları, ideal içim için daha az zamana ihtiyaç duymaları ve nadirlikleridir. Yüksek kök kalitesi ve mükemmel işçiliğe sahip bir pipo bir kaç ayda eğitilebilirken; iyi işçilikte ortalama kök kalitesine sahip bir pipo eğitilmek için daha fazla zaman isteyebilir. İyi kök kalitesine sahip bir pipo emdiği nemi geri bırakmak için daha kısa süreye ihtiyaç duyarken, ortalama kalitede köke sahip bir pipo daha fazla dinlenmeyi isteyebilir. İyi kök kalitesine sahip bir pipo nem emme kapasitesi daha fazla olacağından iki, üç hatta dört dolumda bile hala nemi tölere edebilirken, ortalama kalitede köke sahip bir pipo ikinci içimde artık daha fazla nem ememez hale gelebilir. Tüm bunların yanında; aynı kalitede işçiliğe sahip farklı kalitede köklerden imal edilmiş pipolarda tat ve içim açısından dramatik değişimler yoktur ve çoğunlukla fark edilemez. Tüm bu söylediklerim yumru kısmı kullanılmamış pipolar için geçerlidir.
Kök kalitesi adına söylenecek daha fazla şey bulamıyorum. Eğer sizin de eklemek ya da düzeltmek istedikleriniz varsa lütfen yorumlarda buluşalım. Katkıları için sevgili Fatih Öden ve Umutcan Pense'ye sonsuz teşekkürler.
Hakan Badik