Pipo Modelleri ve Pipo Anatomisi
- ThePiperBadik
- 16 Tem
- 8 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 6 Ağu
Detaylı bir makaleden daha merhaba dostlar. Bu yazıda, önce piponun parçalarını, sonrasında pipo modellerini detaylıca inceleyeceğiz.
Piponun Anatomisi
Bir pipo, aşağıdaki sırayla on bir bölümden ibarettir ve bu bölümler "Gövde" ve "Ağızlık" adı verilen iki ana parça üzerinde bulunurlar.
A) Gövde (Stummel): Briar bölümün tamamına "Gövde" adı verilir. 1) Hazne (Chamber): Yanma odası da denir, tütünün konulduğu ve yandığı bölümdür. 2) Hazne Çeperi (Bowl): Haznenin dışını kavrayan, yuvarlak bölüme denir. Farklı kesim tipleri vardır.
3) Hazne Ağzı: Haznenin en üst kısmıdır. Pipo yakılırken en çok özen gösterilmesi gereken bölgedir. 4) Hazne Dibi: Hazne bölümünün en altı. Dip içiminin yapıldığı, yol izinin en zor oluştuğu bölüm. 5) Hazne Altı: Haznenin altını çevreleyen bölüme denir. 6) Duman Yolu (Draught Hole): Dumanın hareket ettiği bölümdür. İşçiliği çok önemlidir. 7) Şank (Shank): Duman yolunu ve Mortis'i (Tenon bağlantı noktası) barındıran ahşap bölümdür. 8) Mortis (Mortise): Ağızlıkta bulunan "Tenon" kısmının oturduğu bölümdür.
B) Ağızlık (Stem): Gövdenin devamında, ağzımızla temas eden asıl bölümdür. 9) Tenon (Tenon): Ağızlığın gövde ile bütünlüğünü sağlayan ve mortise oturan çıkıntıdır. 10) Çenelik (Bit): Ağızlığın ağıza girebilen, eğik yani bent tasarımlarda çeneye oturan & oturabilen kısmıdır. 11) Dişlik (Button): Piponun dişe takılması ya da dişler arasında tutulmasını sağlayan ağızlık bölümüdür.
Pipo Modelleri
Elma Kesim Pipo Modelleri
Elma kesim pipo modelleri genelde elips, elma benzeri kaseleri ile tanınırlar. Bilardo / Düz kesim pipo modellerine en iyi alternatif elma kesim pipolar kendine özgü özelliklere sahip, geniş bir çeşit grubudur. Tipik bir elma kesim piponun sapı genellikle çanak, hazne yüksekliğini geçmez. Konik bir gövdeye sahiptir. Ağızlıklar çoğunlukla düz olsalar da bazen eğik ağızlıklar da görülür.
Yazar (Author): Elma kesimin daha iri bir alternatifidir. Genellikle "hafifçe" bükülmüş bir ağızlığa sahiptir. Elçi (Diplomat): Diplomat kesim de denir. "Hafifçe" eğik bir ağızlığa sahiptir. Prens kesim ile oldukça yakındırlar.
Top (Top & Tomato): Domates kesim de denir. Elma kesim ile karşılaştırıldığında daha kısa ama daha gövdeli bir hazneye sahiptir.
Yumurta (Egg): Adını yumurtaya benzeyen haznesinden alır. Genellikle eğik bir ağızlığa sahiptir. Elma kesim ailesinden, uzunca bir pipodur. Gaga (Hawkbill): Şahin Gagası da denir. Elma kesimin küresel bir kaseye ve aşırı eğik bir ağızlığa sahip çeşididir. Prens (Prince): Adını dönemin prensi VII. Edward'dan alan bu tasarım daha uzun ve hafif eğimli bir ağızlık ve Elçiye göre daha basık bir hazneden oluşur. Yassı (Squat Tomato): Basık domates şeklinde, Top kesim pipo şeklinin daha basık versiyonudur.
Bilardo & Düz Kesim Pipo Modelleri
Billiard, Bilardo pipo şekli en tipik ve popüler pipo modelleri arasındadır. Silindirik hazne çeperinin gövdeye kusursuz bir şekilde geçiş yaptığı pürüzsüz bir tasarıma sahiptir. Genellikle gövde, hazne yüksekliği ile aynı uzunluktadır. Brendi (Brendy): Brendi veya konyak bardağına benzeyen şekli sebebi ile bu ismi almıştır. Hafifçe bükülmüş bir ağızlık bulunur. Baca (Chimney): Hazne yüksekliği gövdeden fazladır. Bu sayede klasik bilardo kesimden ayrılara "Baca" ismini alır. Köşe (Panel): Hazne çeperi kenarları düz ve köşelidir. Eğer ağzılık da aynı şekilde köşeli ise buna "Dörtgen" denir. Paul Amca & Macar (Oom Paul & Hungarian): Adını Paulus Kruger'dan alan bu pipo şekli uzun ve büyük bir hazneye sahiptir ve pipo ağızdan rahatça sarkabilecek şekilde ağızlık ve şank tamamen bükülmüştür.
Opera & Oval (Oval): Bazı hazneleri tam yuvarlak olsa da hazneler genellikle elips şeklidedir ve Opera'nın O harfinden isim almıştır. Küp (Pot): Bu bilardo kesim türü kısa içimler için tasarlanmıştır ve kısa bir hazneye sahiptir. Burun (Warm Nose & Stubby): Küt de denilebilir. Şank ve ağızlığın kısalığı hazneden çıkan ısının burunu ısıtması sebebiyle "Burun Kesim", "Burun Isıtıcı", "Warm Nose" isimlerini almıştır.
Buldog Kesim Pipo Modelleri
Buldog kesim pipo modelleri hazne çeperinin en geniş noktasında oluklar bulunan ve öne doğru, hafif eğimli bir haznesi bulunan pipo modelleridir. Genellikle bilardo pipolar gibi düzdür ama bükülebilirler de. Klasik bir buldog kesim pipo elmas kesim köşeli ağızlıklı ve konik gövdelidir.
Boğa (Bull-Moose): Aşağıdaki Rodezya kesim pipoya benzer şekilde, kalın ve tıknaz bir tasarıma, daha alçak bir hazneye sahip, eğimli bir kesim çeşididir. Takoz (Bullcap): Hazne ve hazne çeperi güdük ancak geniş, yine Rodezya'ya benzeyen, düz bir pipodur. Rodezya (Rhodesian): Elmas şekli yerine yuvarlak bir ağızlığa sahiptir ve klasik buldog kesime oldukça benzer. Hazne, Buldog kesimde de olduğu gibi hafifçe öne eğiktir.
Lir (Ukulele - Eskimo): Hazne ağzı kubbeli, geniş ve yassıdır. Bunu yine geniş ve yassı bir ağızlık takip eder. Alışılmadık bir tasarımdır.
Kalabaş Kesim Pipo Modelleri
Bu pipo şekli genellikle briar ve lületaşı kullanıldığında elle oyulurken orjinal kabak versiyonları kabağın doğal şeklini kullanır. Orjinal kabak kullanılan versiyonlarında kabağın üzerine hazne olarak yerleştirilen bir lületaşı hazne ve hazne kapağı bulunur. Kalabaş kesim pipolar devasa görünse de, çıkarılabilir haznesi oldukça küçüktür. Ancak kabağın doğal özellikleri sebebi ile mümkün olabilecek en serin ve yumuşak içim deneyimine sahip kesim şeklinin de Kalabaş olduğu söylenir. Günümüzde daha estetik versiyonları da bulunmaktadır.
Kanada Kesim Pipo Modelleri
Kanada kesim pipolar birbirlerine oldukça benzer ve ancak ufak farklarla birbirlerinden ayrılırlar. Son derece uzun ağızlık ve şankları sayesinde kolayca tanımlanabilirler; hazne çeperi bakımından bilardo kesim pipolara oldukça benzerler. Aralarındaki fark ağızlık şekli ve kullanılan çenelik tipinde yatmaktadır. Esas olarak yuvarlak ve oval, hafif yassı olmak üzere iki tipten oluşurlar.
Kanada: Uzun, oval ve sivri uçlu bir ağızlığa sahiptir. Çenelik neredeyse yoktur. Liverpool: Hemen hemen Kanada ile aynı uzunlukta bir şanka ve daha kaba, sivri bir ağızlığa sahiptir. Çenelik yoktur. Lovat: Şank Kanada ve Liverpool'dan bir tık daha uzunken ağızlık bir tık daha kısadır. Çenelik yassı ve kısadır ve tenon bitişinden başlar. Hızarcı: Şank, Lovat kadar uzundur. Ağızlık Lovat ile neredeyse aynı uzunlukta ancak Lovat'tan daha sıska ve incedir. Çenelik, tenon kısmının bitişinden başlar ve daha narindir.
Dublin Kesim Pipo Modelleri
Dublin kesim pipo modelleri genel özellikleri paylaşsalar da her birinin kendine özgü formları vardır. Yaygın ve klasik bir Dublin kesim pipo düz veya eğimli olabileceği gibi konik veya dar bir hazne ağzına da sahip olabilir. Ayrıca ağızlık yuvarlak, oval veya kare olabilir.
Konik Dublin (Acorn & Pear): Esasen yuvarlak bir Dublin olan bu pipo şekli cepte daha rahat taşınabilmesi açısından yumuşak kenarlara sahip ve kavislidir. Şuh (Cutty): Geneksel olarak kil pipoların asıl şekillerini temsil eden Şuh kesim pipolar öne doğru eğimli hazneye ve hafif kavisli bir tasarıma sahiptir. Devil Anse: Sivri ağızlığında çenelik neredeyse yoktur, çok azdır. Dublin ve Elma kesim pipo şeklinin kısa ve daha yuvarlak bir melezidir.
Adını Amerika'nın meşhur Hatfield & McCoy adlı kan davasında Hatfield ailesinin patriği ve öncüsü olan William Anderson Hatfield'tan alır. Hatfield, bu kan davası sürecinde McCoy'lar tarafıdnan "Devil Anse" lakabını almıştır. Sonunda adı William Anderson "Devil Anse" Hatfield olan bu adamın kullandığı pipo şekli "Devil Anse" olarak anılmıştır. Bıçak (Skater): Türkçe ismini buz patenlerinin bıçaklarından alır. Şekli, hazne altı ve şank devamı buz patenlerinden esinle İngilizce'de "Skater" olarak geçer. Uzunca, tenon bitişinden başlayan bir çeneliğe ve geniş bir hazne ağzı çeperine sahiptir. Zulu (Zulu & Woodstock): Yat olarak da bilinen bu kavisli Dublin, dişlerle rahatça tutulabilmesi için eğimli bir ağızlık ve şanka sahiptir. Çenelik çok uzun değildir.
Serbest Kesim Pipo Modelleri
Serbest kesim pipo modelleri nadiren ortak bir tasarıma uysalar da sıkça rastlanılan, aynı konsept ve prensibi paylaşan modeller oldukça fazladır. Serbest kesim pipo modelleri genellikle oyduğu briarın hatlarını ve damarlarını takip etmek isteyen bir pipo ustası tarafından hayata geçirilir. Pipo ustalığının en zor yanı ise bu bağlamda imza niteliği taşıyan bir forma sahip olmaktır.
Lale (Fleur): Hazne çeperinin hazne ağzına doğru genişleyerek yükseldiği, "kuş gözü" tabir edilen görünümün oluşmasına sebep briar kökünün dış yüzeyinin hazne ağzına denk getirildiği bir pipo modelidir. Ramses: Aslen Bo Nordh'un bir diğer eseri olan Ramses, Cavalier pipo modelinin (aşağıda) süslü bir varyasyonudur. Balon (Blowfish): Briarın kuş gözlerini halkalar halinde vurgulamak amacı taşıyan asimetrik bir pipo modelidir. Boynuz (Horn): Esas olarak neredeyse tamamı briar olan, buna göre oyulan, hafifçe bükülmüş, sivrilen bir tüptür. Burgu (Nautilus): Belirgin bir özelliği yoktur. Şank kısmının hazne çeperine doğru kıvrıldığı görünümü verilen burgulu pipo modellerinin genel adıdır. Yalman (Tomahawk): Bir yalmanı andırdığı içim bu ismi alan bir pipo modelidir. Volkan (Volcano): Hazne altı yassı, hazne ağzına doğru daralarak bir volkan görünümü alan, hazne altının kuş gözü desenini vurgulaması açısından özenle tasarlanan bir pipo modelidir. Kazma (Pick-Axe): Esasen Yalman kesim pipo modelinin köşelisi ve benzeridir. Fil (Elephant's Foot): Görünüşü itibariyle fil ayağını andıran ve esas olarak Bo Nordh tarafından tasarlanan tuhaf şekilli bir pipo modelidir ve önden bakıldığında kuş gözlerini vurgular.
Sebat Kesim Pipo Modelleri
İngilizce adı "Sitter" olan bu pipo modellerinin özelliği dolu ya da boşken masaya konulduğunda herhangi bir koltuğa ihtiyaç duymaksızın durabilmeleridir. Bu sayede nefesler arasında ya da kullanılmadıkları vakit düz bir yüzeyde güvenle durabilirler. Sırada bir sebat kesim pipo modeli bir Paul Amca Bilardoya oldukça benzer ancak hazne altı düzdür. Kendine has çizgilere sahip pek çok çeşidi vardır. En ikonik sebat kesim pipoların bazıları mısır koçanından imal edilir.
Dalbudak (Cherrywood): Görünüş itibariyle dalbudağa benzer. Aynı tür pipo modellerinden olan Poker'in eğik halidir. Beg (Duke & Don): Ağızlık, şank olmaksızın hazne çeperine direk girer. Ağızlıkta vulkanit, kemik ya da metal parçalar kullanılabilir. Poker: Poker masasında rahatlıkla durabilmesi adına tasarlanmış tahminen Sebat kesim pipo modellerinin ilkidir. Kupa (Tankard): Silindirik bir şekil yerine hazne altından hazne ağzına doğru daralan bir yapıya sahiptir.
Neveser Kesim Pipo Modelleri
Aslında Neveser kesim pipo modellerinin çoğu alfabetik olarak sıralanmış olsa da sabit bir model ailesi yoktur. Kategorize edilmiş diğer modellerden daha az ikonik değildirler. Yine de bu pipoların formal olarak çok da bir ortak noktası yoktur.
Atlı (Cavalier & Tyrolean): Form, eski Alman seramik pipolarından gelmektedir ve hazne altında fazla nemin daha hızlı atılması için kapaklı bir delik bulunur. Bilge & Okuma Piposu (Churchwarden & Reading-Pipe): Esasen tam olarak bir pipo modeli sayılamazlar. Yalnızca görüş açısını engellememek adına daha uzun ağızlıklara sahiptirler. Falcon: Hazne altı bölümü çıkarılabilir metal bir hazneye oturabilecek şekilde şaftlı, benzersiz bir tasarımdır. Cepçi (Vest-Pocket): Bu pipoların ağızlıkları katlanarak çenelik ve dişlik hazne ağzının üzerine getirilir ve cepte daha kolay taşınabilmesi için tasarlanmışlardır.
Pipo Marka ve Modelleri
Artık bu noktada markaların pipo modellerinin neye göre şekillendiğini ve neden numaralandırıldığını anlamış olmalısınız. Bir tür kesim pipo modelinin ufak farklılıkları ile pipo markaları ayrı ayrı pipo şekilleri üretmiş ve bunları numaralandırılmıştır. Aşağıda Peterson ve Savinelli'nin listelerini bulabilirsiniz.
Peterson Pipo Modelleri
Savinelli Pipo Modelleri
Pipo Modelleri ve Pipo Anatomisi Türkçeleştirme Notları
Türkçeleştirme Esasları
Terimlerin çevirisinde, orijinal İngilizce kaynaklardaki kavramsal bütünlüğe sadık kalmak ve yanlış anlamlara yol açmayacak doğru karşılıklar seçmek.
Anatomik terimlerin çevirilerinde, hem pipocuların pratikte kullandığı dile hem de işlevi doğru ifade eden tanımlamalara öncelik vermek.
Model isimlerinin çevirilerinde “kesim” kelimesiyle uyaklı, pipo şeklinin Türkçe anlamını doğru yansıtan ve gerektiğinde yeni tanımlamalarla desteklenen yeni karşılıklar oluşturmak.
Pipo Anatomisi
İngilizce kaynağında iki parça ve sekiz bölüm varken, Türkçe'de iki parça ve on bir bölüm vardır. Eklenen bölümler: -Hazne Altı -Hazne Çeperi -Hazne Ağzı İngilizce kaynağında "Hazne" bölümüne "Chamber" yani "Oda - Yanma Odası", "Hazne Çeperi" için "Bowl" yani Çanak-Hazne ismi verilir. Türkçede, kullanım pratiğinde "hazne altı" "hazne dibi" tanımlamaları sıkça kullanıldığından ve "hazne" dendiğinde bir bütün değil, tütün konulan hazne akla geldiğinden kaynak pratiğe uygun şekilde Türkçeleştirilmiştir. "Hazne ağzı" pratikte soyut şekilde tarif etmekte zorlandığımız bir bölüm olduğundan bu isim verilmiştir. Zira, tütünün ateş ile buluştuğu ilk kısım hazne ağzı iken içimin sonlandığı bölüm ise hazne dibidir. Hazne çeperi, haznenin etrafını dairesel olarak saran bölüm olup, hazne altı da hazne çeperinin devamıdır. İngilizce kaynağında "Bit" denilen, "parça - kısım" olarak Türkçeye çevirebileceğimiz ağızlık bölümüne "Çenelik" adı verilmiştir. Zira eğik pipo modellerinde bu kısım çeneye oturur. Bilardo kesim modellerde ise ağıza girebilen ağızlık bölümünü temsil eder. Yine İngilizce kaynağında "Button" olarak geçen ve Türkçe'ye "düğme - buton" olarak çevirebileceğimiz ağızlık bölümünün vasfı piponun dişe takılması ya da dişlerler tutulabilmesi olduğundan bu kısım da "Dişlik" olarak Türkçeleştirilmiştir.
Pipo Modelleri
Pipo modelleri Türkçeleştirilirken de yukarıdaki esaslar baz alınmıştır. Tek tek detaylandırmıyorum çünkü bu, yazıyı gereksiz uzatacaktır. Umarım camiamız adına faydalı bir yazı olmuştur. Lütfen etkileşimde bulunmayı, beğenmeyi ve paylaşmayı ihmal etmeyiniz.
-Hakan Badik
Ne muazzam eleştiriler. Evet, şank meselesini düşünmeliyiz. Şaft, bana da daha doğru geldi sizin yorumunuzdan sonra. Çenelik, yazarken benim de tam karşılık olarak tanımlayamadığım bir bölüm. Eğik modellerde vasfını tanımlama yetisine sahipken, bilardo modellerde havada kalıyor. Ben bir insiyatif almak sureti ile bu meselelere değinirken açıklık ile camiamızın her türlü fikrine danışmaktan geri durmuyorum. Bir vesile olarak yazıyorum ve elbet, nihayeti pratiklerimiz belirliyor. Pratiğe en yakın tanımlamalar esas olmalı. Eleştirileriniz için çok teşekkür ederim; faydası hepimizedir.
Türkçeleştirme ile ilgili bir iki not daha: Shank kelimesi Şaft ya da Sap kelimeleriyle karşılanabilir. Bence Pipo Sapı, Gövde Sapı gibi kullanılabilir. Bit ise burada sanıyorum Uç anlamında. Örneğin Drill Bit için Matkap Ucu kullanıyoruz. Açıkçası Çenelik tercihini ben pek kabullenemedim ama Ağızlık Ucu da tam oturmuyor. Dişlik ile karıştırılabilir. Bit için bir tartışma açmış olayım, Çenelik'ten daha iyi öneriler olur belki...
Emeğinizi cidden takdir ediyorum, notlarım şevkinizi kıracaksa yazılmamış sayılsın lütfen.
Hakan Bey, yazı çok iyi olmuş. Türkçeleştirmede gösterdiğiniz özen için ayrıca teşekkürler. Küçük bir önerim var. Mortise ve Tenon için ağaç işleri literatüründe Zıvana kelimesi kullanılıyor. Mortise için Zıvana Deliği, Zıvana Yuvası ya da Dişi Zıvana tabirlerine rastlıyorum. Tenon için de Zıvana Dili ve Erkek Zıvana tabirleri kullanılıyor. Sarma sigaraya kartondan yapılan ağızlık için de Zıvana kelimesi kullanılıyor. Muhtemelen rastlamışsınızdır ama ben de hatırlatmak istedim. Selam ve sevgiler.
Lokum gibi olmuş. Pipoya giriş aşamasında herkesin okuması ve edinmesi gereken bilgilerin sonunda Türkçe bir kaynakla sunulması çok iyi. Bir de görsel anlatımlı videosu gelirse kavrulmuş fındıklı lokum olur.
Yani böyle bir içerik gerçekten pipo dünyasına armağan gibi olmuş! Okurken “vay be” dedirten, hem sade hem derin anlatımı çok başarılı buldum. Anatomiden modellere kadar öyle bir detaycılıkla hazırlanmış ki, pipo içmeyen biri bile merak eder bu yazıdan sonra. Belli ki sadece bilgi değil, ciddi bir gönül ve emek de var bu işin içinde. Bu kadar dolu dolu ve derli toplu anlatım kolay bulunmaz. Kalemine, emeğine sağlık, devamı gelsin lütfen!